KLIMATSKI FAKTORI

KLIMATSKI FAKTORI

U klimatskom pogledu, teritorij Careve Ćuprije pripada južnom dijelu sjevernog umjerenog klimatskog pojasa, i prema tome ovaj prostor pripada tipu umjerenokontinetalne klime središnje Evrope. To se, dakle objašnjava prije svega opštim matematičko-geografskim položajem, atmosferskim cirkulacionim tokovima, udaljenošću od mora, reljefnim odnosima i ostalim klimatskim faktorima šireg landšaftnog značaja.

Sam pojam klime podrazumijeva srednju vrijednost svih njenih elemenata, pri višego- dišnjim klimatskim osmatranjima, i to: radijacija, temperatura vazduha, vazdušni pritisak, vjetrovi, vlažnost zraka, oblačnost, trajanje sunčevog sjaja, padavine itd. Klimatski faktori, među kojima su od presudnog značaja za klimu Careve Ćuprije: njegov geografski položaj i morfološke odlike terena koji ima pretežno planinski karakter. Ovome se moraji dodati i razmatranja lokalnih faktora, koji često na malom prostoru imaju veliki uticaj na vrijeme i klimu. Opće je poznato da planine utiču na atmosfersku cirkulaciju višestruko, što uslovljava stvaranje određenih specifičnosti kao što su pojave: "jezera" hladnog vazduha, zona zastoja, zavjetrina, strujanje vazduha u dolinama itd. Ove pojave uz uvažavanje navedenih faktora daju klimi osnovni karakter i oni naročito utiču kao lokalni faktori na lokalno vrijeme i klimu ovog prostora a i čitave općine Olovo.

 ANALIZA OSNOVNIH METEOROLOŠKIH ELEMENATA

     U analizi osnovnih klimatskih i meteoroloških elemenata, za izradu ovog diplomskog rada, koristio sam podatke koje sam dobio u Državnom Hidrometeorološkom zavodu u Sarajevu.

     Temperatura zraka predstavlja bazni meteorološki element koji svojim intenzitetom ukazuje na ukupni toplotni bilans određenog prostora, zbog čega je neizostavan parametar za bilo koju vrstu klimatološkog istraživanja.

Godišnji tok temperature vazduha u periodu 1961-1990. godina

I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	God.
-2,8	-1,2	2,1	6,3	11,0	14,0	15,8	15,5	12,3	7,9	3,3	-1,3	6,9

                       

      Godišnji tok temperature vazduha 

 Apsolutne maksimalne (A) i minimalne (B) temperature

1961-1990	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Max.	Min
A	13,6	18,8	21,4	25,4	29,2	31,8	36,2	33,8	32,3	26,8	19,8	15,4	36,2
B	-23,5	-22,0	-18,0	-6,8	-4,0	-1,0	3,0	0,4	-3,8	-9,2	-15,2	-20,2		-23,5

                      

                                          Apslutne maksimalne i minimalne temperatu

                                                                                                                                                        

 Broj dana sa temperaturom većom od 25˚C – ljetni dani

Mjeseci	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	God.
Br. Dana	-	-	-	-	3,6	12,0	17,8	18,0	9,5	2,0	-	-	62,9

                                                                                                                                            

      

                                  Broj dana sa temperaturom većom od 25˚C

                                                                                                             

 Broj dana sa temperaturom manjom od 0˚C

Mjeseci	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	God.
Br. Dana	25,0	20,6	18,6	4,8	0,2	-	-	-	-	5,2	10,6	17,4	102,4

                                                                              

              

                                                   Broj dana sa temperaturm manjom od 0˚C

                                                                                                                                                    

     Temperature u klimatologiji smatramo jednim od najvažnijih klimatskih elemenata. Na prostoru Careve Ćuprije pa i cijele općine Olovo tri mjeseca u toku godine imaju temperaturu nižu od 0˚C, pa prema tome možemo reći da su zime oštre. U godini ima osam mjeseci u kojima se može pojaviti temperatura niža od 0˚C, što je i priloženo u tabeli 4.

Najhladniji mjeseci su januar i februar, kad se temperatura spušta 2 ili 3 stepena ispod 0, u prosjeku, što omogućava zadržavanje sniježnog pokrivača. Jasno je izražen januarski minimum (-2,8˚C), te nešto naglašen julski maksimum (15,8˚C), što ukazuje da godišnja amplituda nije visoka i iznosi 18,6˚C. Dnevna kolebanja temperature su mala, a srednja godišnja temperatura iznosi 6,9˚C. Na osnovu termičkih karakteristika možemo reći da prostor Careve Ćuprije ima toplo ljeto i hladnu zimu, te da je jesen toplija od proljeća. Srednja temperatura jeseni iznosi oko 8˚C, a proljeća oko 6,6˚C. Visoke ljetne i relativno niske zimske temperature posljedica su kontinentalnog položaja Careve Ćuprije.   

 Ona većim dijelom leži u relativno zatvorenoj depresiji, uslijed čega dolazi do ascedentnih vazdušnih strujanja koja zagrijavaju vazdušne slojeve. S druge strane veoma je znatan uticaj hladnih vazdušnih masa sa okolnih planina, koje tokom zime struje u dolinu rijeke Krivaje i njenih većih pritoka, snižavajući temperaturu vazduha, uz znatno zadržavanje i izazivanje većih mrazeva. Ljetni dani (dani sa temperaturom višom od 25 ˚C) padaju u mjesecima: maj, juni, juli, avgust, septembar, pa i oktobar. Prema ovim pokazateljima često se događa da se ljeto produžava u godišnje doba jesen.

Apsolutna maksimalna temperatura zabilježena je u mjesecu julu (36,2˚C), a apsolutna minimalna je zabilježena u januaru (-23,5˚C). Broj mraznih dana u Olovu (dana sa temperaturom manjom od 0˚C) iznosi 102,4. Četiri mjeseca su bez mraznih dana: juni, juli, avgust i septembar, dok je najviše mraznih dana u januaru (25).

     Godišnji hod visine padavina u posrednoj je vezi sa godišnjim tokovima temperatura, relativnom vlažnošću i oblačnošću, obzirom da su to glavni elementi koji uvjetuju konvektivne procese u atmosferi i proizvode kondenzaciju i sublimaciju vodene pare i njezino izlučivanje iz oblaka. Godišnja visina i vremenski raspored padavina rezultat su regionalno položajnih karakteristika ovog područja unutar Balkanskog poluotoka, ali i reljefnog sklopa.

     Kad su u pitanju padavine možemo reći da se godišnji tok pluviometrijskog režima uglavnom podudara sa temperaturom.

 Srednja godišnja količina padavina  u periodu 1961-1990. godina

I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	God.
69	64	68	77	101	106	84	81	75	68	86	79	958

 

                                                      Srednja mjesečna količina padavina

                                                                                                                                                      

Srednji broj dana sa kišom (A) i snijegom (B)  za period 1961-1990. godina

1961-1990	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	God.
A	2,5	3,0	4,5	11,3	15,5	12,7	9,2	7,8	5,7	8,3	10,3	7,3	98,1
B	11,3	7,3	7,2	3,7	0,5	-	-	-	-	0,3	3,3	5,8	39,4

                                                                                                                                                                     

                                                      Srednji broj dana sa kišom i snijegom

                                                                                                                                                         

               

     Područje Careve Ćuprije dobiva padavine od kiše i snijega. Obzirom na znatan uticaj kontinentalnosti i lokalnih faktora, ovdje se može očekivati ljetna polovina godine kao padavinski period. Mala razlika u količini padavina između proljeća i ljeta ukazuje na izrazitu kontinetalnu komponentu. Proljetni i jesenji periodi su karakteristični po obilnim, ali vremenski sporim kišama slabog intenziteta, dok je ljetni oborinski period karakterističan po obilnim i plahovitim kišama jakog intenziteta. Najviše padavina ima u ljetnom periodu, prosječni maksimum pada u mjesecu junu (106 mm), dok prosječna godišnja količina padavina iznosi 958 mm. Najmanje padavina se izluči u mjesecu februaru (64 mm). Najviši srednji broj dana sa kišom je u maju (15,5 kišnih dana), dok najmanje kišnih dana ima januar (2,5 kišnih dana). U toku godine prosječno ima 98,1 dan sa kišom. Ovakva godišnja raspodjela padavina i njihova godišnja količina pokazuju da ovaj prostor pripada mješovitom pluviometrijskom tipu sa kontinentalnim karakteristikama.

     Zimski period godine je karakterističan po sniježnom pokrivaču, koji se kontinuirano može zadržati i do tri mjeseca. Područje Careve Ćuprije u toku godine ima oko 39,4 dana sa snijegom, a najviše sniježnih dana bilježi januar (11,3). Visina sniježnog pokrivača je različita u pojedinim dijelovima. Nesumnjivo najviše snijega je na planinskim vrhovima iznad 1 000 m nadmorske visine, kao npr. na planini Zvijezdi i njenim obroncima, gdje može napadati i do 190 cm snijega.

 Klimadijagram temperature i padavina

     Jedan od važnih elemenata klime jeste i oblačnost, koja zaustavlja sunčeve zrake i sprije- čava zagrijavanje tla i atmosfere. Godišnji tok oblačnosti prati godišnji tok relativne vlažnosti.

 Srednja mjesečna i godišnja oblačnost  za period 1961-1990. godine,

 izražena u procentima

1961-1990	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	God.
Srednja oblačnost u %	77	72	68	62	60	61	47	47	59	73	76	82	65

            

                                                Srednja mjesečna i godišnja oblačnost

                                                                                                                                               

     Iz priložene tabele se jasno vidi da najveću oblačnost u Careve Ćuprije ima mjesec decembar, i to: 82%, a najmanje juli i avgust 47%. Godišnja oblačnost iznosi 65%. Jasno se vidi da je u toku godine samo dva vedra mjeseca, koji imaju oblačnost manju od 50%, i to juli i avgust. Zavisno od karaktera oblačnosti mijenja se i trajanje osunčavanja. Trajanje sunčeva sjaja je u obrnutoj srazmjeri sa oblačnošću, premda je oblačnost važan faktor od kojeg zavisi dužina insolacije. Ovome treba dodati konfiguraciju terena kao i godišnje doba. Kao što vidimo iz priložene tabele prostor Careve Ćuprije tokom godine često je prekriven oblacima, pa je direktna sunčeva insolacija umjerena i iznosi oko 1 600 sati. Tačnije srednji godišnji broj sati insolacije je 1 602, od čega na period juni-septembar otpada 887 ili 55%, dok ostalih osam mjeseci zauzimaju 715 ili 44,63% sati insolacije (17).

      Pored temperature zraka i količine padavina, važan klimatski faktor je i relativna vlažnost vazduha jer bitno utiče na postanak oblaka, magle, rose, kiše i snijega. Osnovna odlika dnevnog i godišnjeg toka relativne vlažnosti u središnjem dijelu umjerenog klimatskog pojasa jeste njegova direktna ovisnost o termičkom režimu zraka, tj. godišnji hod relativne vlažnosti obrnuto je proporcionalan godišnjem toku temperature zraka.

     Godišnji tok relativne vlažnosti  za period 1961-1990. godine                                 

I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	God.
85	80	74	71	71	74	72	73	78	80	83	87	77

                                                     Godišnji tok relativne vlažnosti zraka

                                                                                                                                        

     Kao što se vidi iz tabele ..., prosječna godišnja vrijednost relativne vlažnosti zraka u Careve Ćuprije iznosi 77%. Vlažnost zraka veća od 80% javlja se tokom jeseni, a osobito zime, pri čemu je maksimum u decembru (87%) i januaru (85%). Minimalna vlažnost zraka se javlja u proljeće, osobito u aprilu i maju (71%), i ista je manja u odnosu na ljetni period. Osnovni uzrok ovakve pojave jeste dinarski i anticiklonski fenski uticaj. Naime, tokom fenskog proljetnog vremena zračne mase nailaze na veoma visoke dinarske planine, često sa visinama preko 1 900 m. Dinamičkom turbulencijom zračne mase se uzdižu i, istovremeno, rashlađuju po vlažnodijabatskoj termičkoj vrijednosti (ispod 1,0°C/100 m), pri čemu nastaju oblaci i izlučuju padavine. Na zavjetrenoj strani, u procesu silaznih strujanja javlja se kompresija zraka po suhodijabatskom gradijentu pa se zrak zagrijava (1,0°C/100 m) i oblaci nestaju, zbog čega zrak po dnu doline dolazi kao suh.

Nakon prispjeća na dolinsko-kotlinsko dno, suhi zrak se miješa sa već postojećim, pri čemu se značajno snižava vlažnost zraka. Upravo ovaj obrazac je posljedica proljetnog toka relativne vlažnosti na cijelom prostoru bosanskohercegovačkih Dinarida (2, 102).

 Uporedna analiza godišnjih tokova relativne vlažnosti i temperature zraka